sKBL nieuws
December 2024
Huis Landfort - Megchelen Gld
"Kijken en zien... zijn altijd een belangrijk aspect geweest van een buitenplaats als deze... Kijken naar de tuin.. de natuur.. de wereld."
.
.
Oog in Oog
Peter Korver creeerde een nieuw kunstwerk voor het fronton van buitenplaats Landfort.
De titel; “Camera-obscura / lucida - Licht in een verduisterde kamer”
Samenstelling en Redactie; Sterre ter Beek.
Tekst; Nicole Danenberg en Guy Blommestein.
Foto’s; Eddy Wenting e.a.
Vijf jaar duurde de uitgebreide restauraties aan Huis Landfort, en daarbij werd niet alleen de buitenzijde maar ook het interieur en de omliggende parken en tuinen grondig getransformeerd. Inmiddels is deze historische buitenplaats in de Achterhoek opengesteld voor het publiek.
Ter gelegenheid van de voltooiing vroeg de stichting Erfgoed Landfort aan kunstenaar Peter Korver om een nieuw beeld te maken voor het vijf meter brede fronton boven de ingang. Korver ontwierp een verguld bas-relief; een anatomisch transparant oog dat “de 'natuur' aan de linkerkant observeert en haar ondersteboven naar rechts projecteert. Een beeld over cognitie en observatie van ‘de wereld’ en ‘de ander’, het externe en het interne.
.
Het oog in Huis Landforts nieuwe fronton beeld.
.
“Op verschillende momenten hebben ogen een reddende en helende rol gespeeld in de geschiedenis van dit huis” constateerde kunsthistoricus René Dessing tijdens een van de eerste gesprekken over dit project.
Dessing, die als directeur van de stichting Korver had benaderd, zinspeelde daarmee op het begin van de 19e eeuw, toen het huis en de tuinen nieuw leven kregen ingeblazen en tot hun huidige vorm en proporties werden uitgebreid door de inzet, de visie en de investeringen van een succesvolle oogarts en zijn welgestelde familie. Ook de restauraties van vandaag werden mogelijk dankzij de genereuze bijdrage van een echtpaar dat haar welstand verkreeg middels de ontwikkeling van oogchirurgie-technieken. Het moet gezegd worden; het vormt op z’n minst een opvallende symmetrie.
Stichting Erfgoed Landfort beschouwt een landgoed als dit als een ‘Gesamtkunstwerk’, waarbij elk detail zorgvuldig is overwogen en ontworpen. Nu de restauratie voltooid is en de buitenplaats op gezette tijden is opengesteld voor het publiek, wil de stichting in een volgende fase Huis Landfort ontwikkelen tot een studie- en kenniscentrum voor historische buitenplaatscultuur.
.
In de eerste plaats echter werd het oog als uitgangspunt en hoofdmotief voor het nieuwe frontonbeeld genomen, omdat ‘kijken’ en ‘zien’ altijd zo’n belangrijk aspect zijn geweest van een buitenplaats als deze,. Kijken naar.. de tuin.. de natuur.. de wereld. “Het lezen en interpreteren van het boek der natuur” was vanaf het einde van de 17e eeuw een belangrijk onderdeel van het leven hier, een metafoor voor de vroegmoderne studie van de natuurwetenschappen. De periode die bekend staat als “de Verlichting” - de jaren grofweg tussen Descartes en Darwin - was ook de bloeitijd van de Nederlandse buitenplaats-cultuur.
Huis Landfort - Noordgevel.
.
Huis Landfort
Zuidgevel met terassen en kuipplanten.
.
Ogen hebben een behoorlijk lang en rijk c.v. in de kunstgeschiedenis, ook in frontons waar ze als symbool of embleem vrijwel altijd een religieuze betekenis lijken te hebben, als het “alziend oog van God”. Dit nieuwe oog is echter anders in veel opzichten. De ‘iris’ is getransformeerd tot een holle schaal met daarin een schematisch weergave van de interne anatomie van het oog in zijaanzicht. Dit oog confronteert de kijker dus niet, maar neemt de wereld in zich op. Het observeert wat zich links bevindt en projecteert het ondersteboven naar rechts, dat is immers de manier waarop oog-optiek werkt, de rest overlatende aan interpretaties van de geest.
Links ; Visualisatie van de Camera obscura, Illustratie uit James Ayscough, 1755 . .
Rechts; Waarneming van de wereld door een geprepareerd runder-oog. René Descartes “La Dioptrique”, Leiden 1637
.
Klei – de anatomie van het oog als iris, doet subtiel denken aan de donkere ruimtes in ogen van beelden uit de oudheid.
.
Metaal – de bronsgieterij.
.
Boerenzwaluwen.
Vers van de Gieterij, klaar om te vergulden.
.
Toch rest hier ondanks het anatomische karakter van “Korver’s oog” ook een herinnering aan “goddelijkheid”. De gouden afwerking geeft het beeld, een zekere mythische uitstraling. Daarnaast doet de holle iris op subtiele wijze denken aan de donkere gaten in de ogen van bronzen goden en halfgoden uit de oudheid. Ogen waaruit de oorspronkelijke iris verloren is gegaan die daar ooit werd gevormd door ingelegd kristal, iriserende edelstenen of gekleurd glas.
Het oog van Landfort. Bijna een meter breed en bekleed met 23 kt goud.
.
Met de Latijnse titel lijkt het werk zich te richten op het optische principe dat ten grondslag ligt aan onze ogen en fotocamera's. De tweede helft van de titel lijkt slechts een vrije vertaling van de eerste, maar stuurt de gedachtes toch ook een andere kant op. Sinds de late 17e en 18e-eeuw wordt doorgaans alleen de menselijke geest als bewust beschouwd, waarmee er veelal van uit wordt gegaan dat alle andere organismen op de een of andere wijze hun leven en de werkelijkheid ‘als in het donker’ zouden ervaren.
De onderzoekende geest van “de Verlichting” met al haar analytische scepsis heeft op den duur feitelijk het licht uit gedaan in het bewustzijn van al het overige leven op aarde.
Het heeft de mensheid haast eindeloze kennis gebracht ‘over’ de wereld en het andere, maar heeft hem er daarnaast vooral ook van vervreemd.
Nog steeds geldt de moderne rationele scepsis vaak als “de durf om te zien hoe de dingen werkelijk zijn.” De vraag is inmiddels echter gelegitimeerd wie zich hierdoor nu eigenlijk in het donker bevindt.
Terugkomend op de constatering van Dessing in het begin; als dit nieuwe oog van Huis Landfort opnieuw een bepaald aspect van heling of genezing zou weerspiegelen, zou dit misschien kunnen zijn doordat het niet meer zozeer meer “vooruit” kijkt, of “naar boven”, maar de aandacht richt op wat direct naast hem leeft.
“Camera Obscura / Lucida . . ” werd in juni 24 tijdens een feestelijke bijeenkomst onthuld door de Commissaris van de Koning in de provincie Gelderland en het echtpaar Ger en Sonja Vijfvinkel namens stichting Erfgoed Landfort.
.
Ondersteboven.
Waar frontons doorgaans een spiegelende symmetrie tonen is er hier sprake van punt-symmetrie. Rechts is een projectie zoals die in het lichaam van de kijker wordt gevormd..
De buitenste hoeken van het beeld tonen een plantaardig ornament, als “idee” van vegetatie. De vogel staat echter dichterbij en is direct herkenbaar als een Boerenzwaluw, een dier dat hier ‘s zomers dagelijks kan worden ontmoet, vliegend boven het veld.
Dan valt op dat rechts een van de vlinders ontbreekt, kennelijk ook door de vogel opgemerkt is deze inmiddels opgegeten.
.
De gerestaureerde "Duiventoren" in Ottomaanse stijl.
‘Kijken’ en ‘zien’ zijn altijd een belangrijk aspect geweest van een buitenplaats als deze,. Kijken naar.. de tuin.. de natuur.. de wereld.
.
Foto's ; Eddy Wenting - Cor Bouwstra - Leontine Lamers - sKBL
.
